Voltooid Leven- 27 maart 2019, 11 uur
Wat bedoelen mensen als ze zeggen dat zij hun leven als voltooid beschouwen? Welke ervaringswereld gaat erachter schuil en hoe gaan we daarmee om? Over deze en andere vragen zal het gaan op 27 maart. De bijeenkomst is vooral bedoeld om het gesprek op gang te brengen over dit ingewikkelde thema. Als gast verwelkomen wij Annemarieke van der Woude, die ervaring heeft als verpleeghuispastor en onderzoeker is aan de Radboud Universiteit. De bijdrage hieronder is van haar hand en biedt een goede introductie op waar het op deze ochtend over gaat.
Samen met de Doopsgezinde Gemeente Haarlem organiseren wij een bijeenkomst over het thema “Voltooid Leven”. De bijeenkomst vindt plaats in de Kleine Vermaning (Postlaan 16 in Heemstede) duurt van 11 -13 uur en aansluitend is er een gezamenlijke maaltijd. Met name vanwege dat laatste is aanmelding prettig, maar niet noodzakelijk. Aanmelden kan via dit adres
Wie had dat kunnen bedenken in 2002, toen in Nederland de euthanasiewet van kracht werd. In het begin vormde de wet een haag om de barmhartigheid van de arts die zijn patiënt wilde verlossen uit ondraaglijk lijden. Nu zijn we ruim vijftien jaar verder. Mensen met dementie, zij die gebukt gaan onder een psychiatrische aandoening en mensen die lijden aan de hoge ouderdom kunnen vandaag de dag ook een beroep doen op de wet. En in 2016 zijn er plannen gelanceerd voor een apart juridisch kader waardoor mensen die niet terminaal ziek zijn maar hun leven wel als ‘voltooid’ beschouwen, eveneens geholpen kunnen worden bij het sterven. Niet langer de barmhartigheid van de dokter, maar de zelfbeschikking van de patiënt lijkt leidend principe te zijn geworden bij de beoordeling van een euthanasieverzoek.
Voor- en tegenstanders in het debat
Het debat raakt steeds meer gepolariseerd. Voorstanders van absolute autonomie bij beslissingen rond het levenseinde vinden dat er veel te lang getreuzeld wordt met nieuwe wetgeving. Daarnaast heb je mensen die juist aarzelend zijn over de voortgaande liberalisering van de euthanasiepraktijk. Ook zij zoeken elkaar op, bijvoorbeeld in de coalitie ‘waardig ouder worden’. Zij verplaatsen de discussie naar een herwaardering van de ouderdom als zelfstandige levensfase, met een eigen kleur en betekenis.
Beide ‘stromingen’ hebben gehoor gevonden bij het huidige kabinet. Er wordt op dit moment onderzoek gedaan naar de vraag wat mensen bedoelen als ze zeggen dat hun leven ‘voltooid’ is en ook wordt onderzocht om hoeveel mensen het eigenlijk gaat. En voor het initiatief ‘waardig ouder worden’ is geld vrijgemaakt om onder meer eenzaamheid bij ouderen te bestrijden en mantelzorgers te ondersteunen.
Je zou gemakkelijk kunnen denken dat de scheidslijn tussen voor- en tegenstanders van de Nederlandse euthanasiepraktijk loopt langs de muren van de kerk. Maar schijn bedriegt. Binnen de kerk vind je mensen die pleiten voor een aparte ‘voltooid leven’-wet, terwijl je buiten de kerk mensen vindt die huiverig zijn omdat het erop begint te lijken dat niet alleen het leven, maar ook de dood maakbaar is.
Bijbelse noties
Zijn er nog argumenten in te brengen die een nieuw licht op de zaak werpen? Kunnen bijbelse noties ertoe doen, en zo ja, op welke manier? Een geluid dat wel klinkt is dat wij, mensen in het welvarende Westen aan het begin van de eenentwintigste eeuw, het vermogen zijn kwijtgeraakt om lijden te dulden. Zouden wij beter kunnen omgaan met pijn en afhankelijkheid, dan zou de vraag naar euthanasie misschien afnemen, is de gedachte. Maar omdat de zin van lijden alleen door de persoon zelf kan worden beaamd ⎼ je kunt niet tegen een ander zeggen dat zijn of haar lijden zin heeft ⎼ heeft dit argument in het publieke domein weinig overtuigingskracht.
Heiligheid
Misschien kan ‘heiligheid’ ons verder brengen, alhoewel de inhoud daarvan evenmin vanzelf spreekt. De dood is in ieder geval niet heilig, ook niet in bijbelse zin. In de bijbelse traditie is ‘heiligheid’ een relationeel begrip: de mens is heilig omdat de Eeuwige heilig is. ‘Heilig’ heeft een liturgische kant: plaatsen, personen, spullen en tijden zijn aan de Eeuwige gewijd. Het heeft ook een ethische kant: heiligheid schept verantwoordelijkheid. Het heilig karakter van iemands bestaan – in plaats van ‘heilig’ wordt wel het woord ‘integer’ gebruikt – blijkt uit zijn of haar omgang met hen die weerloos zijn en niet voor zichzelf kunnen opkomen.
Het interessante is dat dit een wisseling van perspectief in de euthanasiediscussie mogelijk maakt. Niet de mens die een verlangen kent om te sterven is in het geding, maar zij die bij hen betrokken zijn. De belangrijkste vraag is dan: hoe gaan wij om met mensen uit wie alle levensvreugde is weggevloeid? Het is een vraag voor de kleine kring van naasten én het is een vraag voor onze samenleving, bijvoorbeeld als er geen familie of vrienden zijn op wie iemand een beroep kan doen.
Er speelt nog iets anders mee. Een besef van heiligheid kan uitnodigen om het vraagstuk van euthanasie en voltooid leven met een zekere schroom tegemoet te treden. Denk aan Mozes die talmde bij de brandende braamstruik, waar de Eeuwige hem toeriep: ‘Kom niet dichterbij! Doe je schoenen van je voeten, want de plaats waarop je staat, is heilige grond.’
Dr. Annemarieke van der Woude is theoloog. Zij werkte tien jaar als geestelijk verzorger in een verpleeghuis. Thans is zij als predikant verbonden aan de Remonstrantse Gemeente Oosterbeek. Over vragen rond het levenseinde schreef zij twee boeken: Het doodshemd heeft geen zakken (2011) en Als de dood. Trage vragen in het euthanasiedebat (2015).